اشاره
چهارمین همایش وقف و امور خیریه همزمان با گرامیداشت هفته‏ی وقف در روزهای هشتم و نهم خردادماه در شهر کرمان که از غنای وسیع فرهنگی وقف و ایثار برخوردار است .

با حضور جمع کثیری از واقفان، متولیان، هیأت‏های امنای مراکز خیریه‏ی درمانی و غیر درمانی سراسر کشور، کارشناسان مسایل اجتماعی، مشاوران ریاست جمهوری، معاونان و مدیران کل وزارت بهداشت و درمان و دانشگاه‏های علوم پزشکی، سازمان بهزیستی کشور، سازمان تأمین اجتماعی، کمیته‏ی امداد امام برگزار گردید.

پس از تلاوت آیاتی از کلام الله مجید پیام جامع و ارزشمند ریاست محترم جمهوری اسلامی در ارتباط با »گسترش وقف و امور خیریه متناسب با نیازهای زمان و جلب اعتماد مردم به عنوان بهترین شیوه ‏ی مشارکت همگانی« توسط حجت الاسلام والمسلمین امام جمارانی مشاور محترم رئیس جمهوری قرائت شد. آنگاه به ترتیب امام جمعه‏ی کرمان، معاون سیاسی - امنیتی استانداری، نماینده‏ی ولی فقیه و سرپرست سازمان اوقاف و امور خیریه، وزیر بهداشت - درمان و آموزش پزشکی، رییس سازمان بهزیستی کشور و جمعی از اندیشمندان و مسؤولان اجرایی امور خیریه طی دو روز سخنان مبسوطی حول محور وقف و امور خیریه ایراد کردند.

ما در اینجا گزیده‏ای از مطالب ارایه شده را جهت اطلاع خوانندگان گرامی منتشر می‏کنیم و امیدواریم که مورد بهره‏برداری و استفاده‏ی علاقمندان قرار گیرد.

متن پیام ریاست محترم جمهوری سید محمد خاتمی‏
بسم الله الرحمن الرحیم
سنت وقف در تاریخ پرافتخار اسلام منشأ آثار عمیق بوده و در دوران‏هایی از تاریخ، موقوفات، پشتوانه‏ای ارزشمند در گسترش آیین، فرهنگ و دانش بوده است.

تعاون و تکامل گرچه ریشه در سرشت و فطرت آدمی دارد ولی در پرتو تابش آیین حیاتبخش و همه سو نگر اسلام به صورتی نو، متکامل، پویا و هدفمند عرضه شده است .

و این نیروی متراکم درونی در خدمت اهداف متعالی انسانی - الهی درآمده است. بی‏تردید سنت اسلامی وقف در میان تمامی عناوین نیکوکاری به دلیل ساختار ویژه‏ی آن و شاکله‏ی نظام‏مند حقوقی واقتصادیش از موقعیتی ممتاز برخوردار است.

یکی از راهکارهای ممتاز جلب مشارکت‏های مردمی در رفع معضلات اجتماعی و تأمین عدالت اجتماعی، توجه به سنت وقف است.سنت وقف در دوران‏هایی که جامعه و حکومت بصورت گسترده‏ی کنونی نبوده است یا حکومت‏ها مانع حضور و همبستگی مردم بوده‏ ا ند.

یکیاز بهترین شیوه‏ ها را در مشارکت مستقیم مردم در احیای ارزش‏های معنوی و خدمت به جامعه عرضه داشته است. در دنیای امروز نیز این سنت نیکو می‏تواند دولت و ملت را در عرضه‏ی خدمات مطلوب به جامعه یاری کند بی‏آنکه هزینه‏ای را به بودجه‏ی عمومی کشور تحمیل کند.

امید است شرکت کنندگان در همایش وقف و امور خیریه با تبادل نظر و استفاده از اندیشه‏ها و تجربه‏های یکدیگر و کشف راهکارهای جدید خدمت رسانی با رویکرد دینی، فرهنگی و اجتماعی گام‏های مؤثری در جهت رسیدگی به وضع محرومان، اشتغال‏زایی، بهداشت و درمان، احداث و نوسازی مراکز آموزشی، تأسیس و تجهیز کتابخانه‏ها و تقویت پایه‏های دین و دانش و فرهنگ بردارند

و موجبات خشنودی پروردگار مهربان و شادی ارواح واقفان و بانیان خیر را فراهم سازند و با جلب اعتماد مردم هر روز شاهد وقف‏های جدید منطبق با نیازهای روز جامعه‏ی اسلامی و گسترش مراکز خیریه‏ی فرهنگی، درمانی، خدماتی و رفاهی بیشتر در جای جای میهن اسلامی باشیم.


»... با توجه به امکانات بالقوه و بالفعل که در جامعه‏ی اسلامی وجود دارد، ما باید بتوانیم مشارکت مردم و قشرهای مختلف را در اداره‏ی امور جامعه جلب کنیم تا همانطور که در گذشته انگیزه وقف وجود داشته است در جمهوری اسلامی نیز به مراتب این انگیزه قوی‏تر باشد.

تشویق مردم به کارهای خیر و جلب مشارکت‏های مردمی در صورتی که مقررات و ضوابط دست و پاگیر در این زمینه برداشته شود و با افرادی که نسبت به کارهای خیریه پیشقدم هستند،

در مراجعه به ارگانها و ادارات حسن برخورد شود و همچنین واقفان و بانیان خیریه‏ها بدانند که موقوفه‏شان و عمل خیرشان به احسن وجه به مصرف تعیین شده خواهد رسید، رغبت عمومی نسبت به انجام اینگونه کارها افزایش خواهد یافت و در نتیجه مشارکت مردم در امور خیریه نیز گسترش پیدا خواهد کرد.

نعمت‏های الهی هنگامی زایل می‏شود که ما شکر نعمت‏ها را آنچنان که حق آن است بجا نیاوریم و یکی از راه‏های شکرگزاری همین صدقات، انفاق و انجام کارهای خیر و خدمت به مردم است.

آنچه محبت و دوستی مردم و جامعه را نسبت به انسان جلب می‏کند، سخاوت و بخشندگی است و هر چقدر انسان دارای این کرامت‏های اخلاقی باشد، سیادت و آقایی و بزرگی او در نزد مردم بیشتر خواهد بود.

نقش مدیریت در اداره کارها بر هیچ کس پوشیده
نیست، اگر در همه‏ی نهادها و ادارات مدیران کل از شایستگی لازم برخوردار باشند و اگر عزل و نصب‏ها براساس معیارهای درست و صحیح انجام شود، از همه‏ی امکانات نیز بخوبی استفاده خواهد شد و به اصطلاح مسأله بهره‏وری به نحو احسن انجام می‏شود.

من در اینجا لازم می‏دانم از مدیریت اوقاف و امور خیریه در استان کرمان که تلاش زیادی در جهت حفظ و احیای موقوفات داشته است و همچنین از برگزار کنندگان همایش سراسری وقف و امور خیریه تقدیر و تشکر کنم«.


»... استان کرمان با داشتن بیش از یک چهارم از باغات کشور و با همه‏ی توانایی‏ها و استعداد بالقوه و بالفعل خود حرف برای گفتن بسیار دارد.

در سطح استان کرمان 2200 موقوفه داریم که شامل 25000 رقبه وقفی می‏شود و نزدیک به چهار پنجم شهر کرمان جزء موقوفات است ولی در عین حال جمع درآمد وقفیات استان سالانه به یک و نیم میلیارد تومان نمی‏رسد و این نشان می‏دهد که ما در حفظ و احیای موقوفات هنوز راه زیادی در پیش داریم.

تعداد 27 درمانگاه و بیمارستان خیریه در استان کرمان وجود دارد که بعضی از آنها مانند بیمارستان نوریه با سابقه‏ای یک صد ساله و یا بیمارستان‏های رازی و ارجمندی با سابقه‏ای 60 یا 70 ساله از اهمیت بالایی برخوردار هستند.

همچنین باید از مرکز درمان خیریه‏ی ثامن الحجج (ع) در کرمان به عنوان یکی از الگوهای خوب مشارکت مردمی در امور خیریه نام ببرم. امیدوارم که برگزاری این همایش در استان کرمان، آثار مبارک و میمونی را به همراه داشته باشد و روز به روز شاهد بهره‏وری هر چه بیشتر از این مجموعه‏های خیریه باشیم«.

حجت الاسلام والمسلمین آقای نظام‏زاده نماینده‏ی ولی فقیه و سرپرست سازمان اوقاف و امور خیریه
»ابتدا از شرکت کنندگان در این همایش بالاخص وزیر بهداشت و درمان و آموزش پزشکی، علماء و روحانیون، هیأت امناء و گردانندگان مؤسسات خیریه بهداشتی،درمانی و دیگر واقفان و متولیان موقوفات و بقاع متبرکه تقدیر و تشکر می‏کنم.

وقف ریشه در فطرت و سرشت پاک هر انسانی دارد و بر همین اساس سابقه وقف به دوران‏های تاریخی بسیار دور بر می‏گردد ولی با ظهور دین اسلام، وقف به عنوان یک حکم امضایی مورد تأیید اسلام و پیغمبر اکرم (ص) قرار گرفت و به عنوان یک نهاد بالنده و متکثر در خدمت مکتب، فرهنگ، انسان و آحاد جامعه‏ی اسلامی قرار گرفت.

نمونه ‏هایی از موقوفات در ادوار مختلف اسلامی از جمله بیمارستان موقوفه ابن‏تولون در قرن سوم هجری
در مصر، بیمارستان عضدی در قرن چهار در بغداد و دانشکده‏ی پزشکی و بیمارستان موقوفه ربع رشیدی در قرن هشتم هجری در تبریز، نشانه‏ی توجه مسلمین به امر بهداشت و درمان می‏باشد.

مسلمانان در 1000 سال قبل اولین بیمارستان و دانشگاه پزشکی را در اندلس (اسپانیای فعلی) پایه‏گذاری کردند و همه‏ی اینها بهترین گواه بر اهتمام همیشگی مسلمانان در ادوار گذشته نسبت به وقف و انجام کارهای خیریه بوده است که آثار و برکات آن هنوز در جای جای سرزمین‏های اسلامی باقی است.

در هر زمانی نابسامانی‏های اجتماعی وجود دارد و تنها دولتها قادر نیستند که همه‏ی مشکلات را برطرف کنند و بسیاری از مواقع مشارکت عمومی و جلب کمک‏های مردمی راه حل اساسی بشمار می‏رود.

و ما در جمهوری اسلامی با این معنا بخوبی آشنا هستیم و بارها دیدیم که حمایت‏ها و حضور مردم چگونه اعجاز می‏کند، در جنگ و دفاع هشت ساله ملت ایران و در سازندگی میهن اسلامی همواره مشارکت‏های مردمی و پشتیبانی‏های مردم نقش اساسی و تعیین کننده داشته است.

در سطح ایران 95000 موقوفه داریم، بخش عظیمی از این موقوفات مربوط به سال‏های دور است که مصارف مختلف از قبیل تعمیر و نگهداری مساجد، کمک به فقرا و مستمندان، برگزاری مجالس سوگواری حضرت خامس آل عبا و دیگر ائمه معصومین علیهم‏السلام،

بهداشت و درمان و درمانگاه‏های وقفی، نشر معارف اسلامی، اداره‏ی ایتام و خانواده‏های بی‏سرپرست، کمک به طلاب و اهل علم و تأسیس مدارس علمیه و دارالحکمه‏ها و بسیاری از نیازهای دیگر جامعه اسلامی اختصاص یافته است.

البته در سال‏های اخیر زمینه‏های زیادی برای حضور مردم در کارهای خیریه و اوقاف پدید آمده است ولی آنچه که مهم است و در پیام رییس جمهوری نیز مطرح شده است اعتمادسازی و جهت‏دهی در امر وقف است تا موقوفات جدید متناسب با نیازهای زمان باشد.

بطور مثال هم اکنون مشکل ازدواج جوانان، تورم، اعتیاد، بیکاری و کمبود خوابگاه‏های دانشجویی از جمله مواردی هستند که افراد خیر مناسب است دولت را در رفع این مشکلات یاری کنند.


اگر مردم به مسؤولان اعتماد داشته باشند و نهادهایی مانند سازمان اوقاف و متولیان را امین و با کفایت در اداره‏ی موقوفات بدانند، طبعا گرایش بیشتری به وقف و تأسیس مراکز خیریه خواهند داشت و در رفع نیازهای جامعه تشریک مساعی بیشتری خواهند نمود.

یکی از وجوه جلب اعتماد مردم آن است که متولیان و متصدیان امر وقف نهایت سعی خود را داشته باشند تا نیت واقفان در حریم وقف محترم شمرده شود و در اداره‏ی موقوفات و انجام نیت واقف از هیچ تلاشی فروگذاری نکنند.

وقف‏های جدید باید سعی شود منطبق با نیازهای روز باشد و واقفان محترم سعی نمایند موقوفات خود را در قالب وقف شرعی و طی مراحل قانونی به انجام رسانند تا دوام و حفظ و حراست از موقوفه و نظارت بر انجام نیات واقفان از طریق این سازمان عملی باشد.

هم اکنون هفت صد هزار رقبه وقفی در کشور وجود دارد، بعضی از این موقوفات مانند بیمارستان حضرت آیت الله العظمی گلپایگانی (ره) از مراکزی است که پناهگاه مردم و بیماران محسوب شده؛ بطوری که فقط در سال گذشته براساس آمار ارایه شده تعداد 448,803 نفر به این مرکز درمانی مراجعه داشته ‏اند.

امیدوارم با هدایت صحیح کمک‏های مردمی و با همت و تلاش مسؤولان با کفایت، بسیاری از مشکلات و کمبودهای جامعه‏ی اسلامی از طریق وقف مرتفع گردد«.

دکتر فرهادی‏ وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی
»گردهمایی امروز شما همایش عاطفه‏ها و نموداری از عواطف و احساسات عالی بشری و تجلی مهرورزی و صفاست.

شما انسان‏های پاک نهاد و مؤمن که گروه خیریه‏ها و واقفان را تشکیل می‏دهید با تحمل شدائد و مشقات زیاد تلاش در تأمین سلامت و رفاه و آسایش دیگران دارید و شما بزرگان قطعا تنها به خاطر خود زندگی نمی‏کنید بلکه پناهی برای دردمندان و گرفتاران می‏باشید. تفکر واقفان و خیراندیشان از دو منظر و دیدگاه قابل بررسی و بحث است.

دیدگاه اول بر این اصل استوار است که تأمین سلامت فکری و جسمی هر فرد در گرو سلامتی روح و روان کل جامعه است و بخصوص در مورد بیماریها حذف بیماری منوط به برطرف کردن عوامل بیماری‏زا می‏باشد و بدین لحاظ اهتمام خیراندیشان بر احداث فضاهای بهداشتی درمانی متمرکز گردیده است.

 در اینجاست که سازمان بهداشت جهانی برای ریشه‏کن کردن بیماری‏های واگیر اصل مشارکت عمومی مردم را لازم می‏داند.

مؤسسات و موقوفات اثرات ثمربخش خود را در عرصه‏ی خدمات پزشکی به دو شیوه نمودار ساخته‏ اند.

1. ارایه‏ی خدمات بهداشتی و درمانی به عنوان ثمره فوری از اقدام به وقف و مشارکت در امور خیر.

2. بیمارستان‏های خیریه و موقوفه علاوه بر تدارک بهداشت و درمان به دانشکده‏های پزشکی تبدیل شده و آموزش و تربیت پزشکان و پیراپزشکان را به عهده گرفتند.

از آنجا که دانش پزشکی پیشرفته امروزی مرهون خدمات برجسته‏ی پزشکان متفکر مسلمان در دوران تمدن طلایی اسلام بوده و از طرف دیگر این موقوفات و مؤسسات خیریه بودند که در آن زمان منابع تأمین کننده هزینه لازم برای این حرکت بزرگ گردیدند بخوبی مبرهن می‏شود.

که پزشکی غرورآفرین فعلی پایه‏هایی بر دوش موقوفات بهداشتی - درمانی دارد. از کل خدمات بی‏شمار مسلمانان به دانش پزشکی با استفاده از ابزارهای وقفی و خیریه به چند مورد مختصر اشاره‏یی می‏کنم:

1. مدارس موقوفه‏ی بخارا بخصوص دانشکده‏ی پزشکی بنی‏سعد از جمله موقوفاتی هستند که علم پزشکی قویا مرهون آنها می‏باشد زیرا که نابغه‏ی بزرگ شرق فیلسوف بزرگ ایرانی حکیم ابوعلی سینا در دامان این موقوفات پرورش یافته است.

2. مخارج کرسی‏های پزشکی در قرطبه توسط موقوفات تأمین می‏شد و دکتر سیدنی فیشر دانشمند انگلیسی این مرکز را نخستین دانشکده‏ی پزشکی اروپا می‏داند و اخیرا دکتر گارسیا رییس فعلی کالج پزشکان کوردوبا یعنی همان مرکز قبلی در مصاحبه با رادیو دولتی آن کشور منصفانه اعلام کرد که باید اعتراف کنیم که نخستین کالج پزشکی اروپا را مسلمانان ایجاد کردند.

طی قرن اخیر دهها بیمارستان و درمانگاه در سراسر مملکت ایجاد شده و در اختیار بخش دولتی قرار داده شدند که امروزه مراکز پزشکی بسیار مهم و آبرومندی هستند و دانشگاه‏های علوم پزشکی برای آموزش از آنها استفاده می‏کنند نمونه اینها بیمارستان مرحوم نمازی و مرحوم خلیلی در شیراز و بیمارستان‏های فیروزآبادی، امیرالمؤمنین و نظایر اینها در تهران می ‏باشد.

در گذشته و بخصوص قبل از انقلاب اسلامی عمده مشارکت‏ها در امر بهداشت و درمان احداث فضاهای درمانی و واگذاری به دولت بود. پس از انقلاب اسلامی شور و شعف مردم برای مساعدت به دولت مانند سایر بخشها در امور بهداشت و درمان بسیار چشمگیر و درخور ستایش بوده است.

این مشارکت‏ها علاوه بر سرمایه گذاری مردمی به شکلی درآمده که نیکوکاران عزیز در قالب هیأت‏های امنا به احداث و تکمیل فضاهای بهداشتی درمانی و تجهیز و راه‏اندازی و اداره کردن آنها به هدایت دانشگاه‏های علوم پزشکی اقدام کرده ‏اند .

این پدیده گرانقدر انقلاب مورد توجه مسؤولان نظام مقدس جمهوری اسلامی قرار گرفته و قانونگذار در ماده‏ی 10 قانون تشکیل وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی خواستار ایجاد تسهیلات لازم جهت جذب مشارکت‏های مردمی گردید

و اخیرا این وزارتخانه آیین‏نامه‏ی ایجاد این گونه مراکز را به دانشگاه‏های علوم پزشکی ابلاغ کرده است.

براساس گزارش دفتر خدمات خیریه‏ی بهداشتی - درمانی در حال حاضر 64 بیمارستان خیریه با حدود 11000 تخت بیمارستانی با اخذ مجوز لازم و پروانه‏ی تأسیس احداث و تجهیز گردیده و اکثر آنها سال‏ها به ارایه‏ی خدمات مشغولند. علاوه بر آن حدود 340 مرکز بهداشتی - درمانی سرپایی و مراکز تشخیصی خدمات خود را تقدیم عموم بیماران بویژه نیازمندان می
‏کنند.

براساس همین گزارش اکثر این مراکز خدمات بهداشتی رایگان شبیه بخش‏های دولتی ارایه می‏دهند و افراد نیکوکار در سال‏های اخیر با هدایت دفتر موفق به ساختن خانه‏های بهداشت در نقاط محروم میهن اسلامی گردیده‏اند.

علاوه بر اینها افراد خیر در ترکیب هیأت امنای بیمارستان‏های دانشگاهی مددکار مستقیم واحدهای دولتی می‏باشند. بدینگونه با یک امعان نظر دقیق می‏توان عظمت مشارکت مردم و مساعدت مؤثر آنان به بخش عمومی را درک نمود.

اینان با درک مشکلات کاملا ملموس در درمان بیماران بخصوص افراد بی‏بضاعت و ناتوان طی یک اقدام مشترک با مسؤولان دانشگاهی یکی از بهترین شیوه‏ها را برای از بین بردن تنگناهای درمان به نمایش گذاشته و از فشار و سنگینی هزینه ‏های درمان به بخش دولتی بطور محسوسی کاسته‏اند.

در مقطع حساس کنونی به دلیل درک این مسؤولیت مشترک مردم و دولت و امکان همدلی و هماهنگی متناسب بر اهداف خدمات خیریه ایجاب می‏کند که با تفاهم کافی که نیاز به ثمر نشاندن اهداف متعالی‏تر است

بکوشیم گام‏های مؤثرتری برداشته شود و با هدایت دفتر هماهنگ کننده خیریه‏ها انگیزه‏های مشارکت مردم به سوی نیازهای واقعی جامعه هدایت شود تا از اتلاف سرمایه‏های خیریه جلوگیری به عمل آید. از طرفی مسؤولان محترم دولتی با بررسی‏ها و اطلاعات علمی سنجیده نیاز واقعی را در اختیار دفتر خدمات خیریه قرار دهند و دفتر نیز با اقدام ظریف تفکرات خیریه را سمت و سویی بخشد که رافع مشکلات حاد باشد.

اینجانب به عنوان مسؤول بهداشت و درمان مملکت دست شما عزیزان خدمتگزار که با صفای باطن زلال محبت خویش را نثار هم‏میهنان گرفتار می‏کنید به گرمی می‏فشارم و به عموم همکاران عزیزم در دانشگاه‏های علوم پزشکی توصیه می‏کنم.

این معدن گرانبها را که دل‏های مشتاق خدمت و انگیزه‏های لطیف مشارکت مردمی است با سعه‏ی صدر و لطافت استخراج نمایند و مشکلات دست و پاگیر از سر راه مردم برگیرند تا دلگرمی و علاقه‏مندی آنان فزونی گیرد«.


ضمن اظهار تشکر و قدردانی از مقام محترم وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی که با قبول رنج سفر امروز در جمع هیأت امنای مراکز بهداشتی - درمانی و بیمارستان‏های خیریه حضور یافتند و موجب تشویق و ترغیب نیکوکاران در جهت گسترش دامنه فعالیتشان گشتند،

برای شناخت بیشتر از تفکر وزیر دانشمند و بزرگوار اشاره می‏کنم به پی‏نوشت نامه‏ای که رییس هیأت مدیره جامعه درمانگاه‏های استان خراسان تقدیم حضورشان کرده و از مشکلاتی که در امر داروخانه مراکز درمانی آن استان ایجاد شده گلایه داشته‏ اند، مقام محترم وزارت مرقوم فرموده ‏اند: »

هیچکس حق ندارد خیریه‏های بهداشتی - درمانی را اذیت کند بخصوص که این مراکز به زایرین حضرت ثامن الائمه خدمت می‏کنند.« بنابراین در چنین جمعی صمیمی پاره‏ای از مسایل و مشکلات مراکز خیریه درمانی را به سمع ایشان می‏رسانیم.

قبل از هر چیز به این مطلب مهم توجه عموم شرکت کنندگان عزیز را جلب می‏کنم که خدمات خیریه درمانی بایستی از بالاترین کیفیت برخوردار باشد و نیز توجه داشته باشیم که اینگونه خدمات بایستی در درجه‏ی اول به نیازمندان عزیز تقدیم شود.

اینک به مواردی از تنگناهای موجود سر راه افراد خیر اشاره می‏کنم:
1. اشکال فاصله مراکز خیریه با سایر مراکز؛ بر اساس آیین‏نامه‏ای که سال‏ها قبل از انقلاب تهیه شده فاصله درمانگاه‏ها بایستی 400 متر باشد و امروزه در بعضی جاها دانشگاه‏های علوم پزشکی در احداث مرکز خیریه ایراد می‏گیرند و در نتیجه از امر خیر جلوگیری می‏شود

در حالیکه پیدایش درمانگاه‏های خیریه عمدتا یک پدیده بعد از انقلاب است یک آیین‏نامه نظام قدیمی نمی‏تواند مانع خدمات رسانی به محرومین گردد، از این گذشته درمانگاه خیریه در نزدیکی یک مرکز خصوصی دو ثمره شخصی دارد

اولا باعث تعدیل در نرخ خدمات بخش خصوصی می‏شود

و ثانیا خود مرکز بایستی از نظر کیفیت خدمات خود را ارتقاء بخشد، بعلاوه گسترش مراکز درمانی خیریه باعث جذب تعداد کثیری از فارغ‏التحصیلان و پزشکان جوان می‏شود که این خود نیز یکی از مشکلات وزارت بهداشت است.

2. سقف گذاری برای مراجعان بیمه خدمات درمانی در بعضی از استان‏ها که فی‏المثل به فلان درمانگاه در هر ماه بایستی به تعدادی مشخص بیمار مراجعه کند، صرفنظر از اینکه بیماران به این شیوه از حق انتخاب پزشک محروم می‏شوند، اما اجراء آن هم برای مراکز مشکلاتی می‏آفریند که پس از چند روزی که از هر ماه گذشت، دیگر نمی‏توانند بیماران بیمه را بپذیرند.

3. مشکل عقد قرارداد سازمان خدمات درمانی تأمین اجتماعی که در دو سال گذشته انجام نگرفته که با عنایت مسؤولان جدید امیدواریم این مهم نیز برطرف شود.

4. مشکل داروخانه در درمانگاه‏های خیریه که علیرغم ابلاغ آیین‏نامه جدید تأسیس داروخانه و تبصره ذیل ماده‏ی 26 آن متأسفانه دانشگاه‏های علوم پزشکی اقدامی در این مورد بعمل نمی‏آورند. و اکثرا اظهار می‏دارند که داروخانه را به پزشک داروسازی که مجوز دارد واگذار کنید و این امر مغایر اصول کلی خیریه است که سرمایه گذاری خصوصی را در بخشی خیریه نقض غرض اصلی بحساب می‏آورد.

امیدواریم مقام محترم وزارت نماینده‏ای از خودشان در مجمع خیریه‏ها داشته باشند و با دستور خودشان که در سخنرانی امیدبخش و جامع ایراد شد بیاری خداوند متعال راه برای گسترش انگیزه مشارکت مردمی هر چه بیشتر باز کرده و مردم و دولت در کنار یکدیگر مشکلات درمان مملکت را از میان بردارند.

دکتر صلاح‏الدین دلشاد،فوق تخصص جراحی کودکان و عضو هیأت علمی دانشگاه
»جای بسی خوشحالی است که در دهه‏ی اخیر رشد خیریه‏های بهداشتی - درمانی به حد قابل توجهی رسیده است. در بین مراکز درمانگاهی و بیمارستانی خیریه بیمارستان‏های فوق تخصصی خیریه همانند نگینی درخشندگی و جلوه‏ی خاصی پیدا کرده است.

باز هم جای بسی خوشحالی است که بی‏توجهی مطلق به خیریه‏ها در سال‏های گذشته جای خود را به برنامه‏ریزی در سال‏های اخیر داده و توجه خاص مسؤولان عالیقدر را به خود جلب نموده است. بسیار خوشحالیم که تا سال 75 در آمار کشور نامی از خیریه‏های بهداشتی - درمانی وجود نداشت ولی در آمار سال 77 کلمه‏ی خیریه و اوقاف در لیست آمار جایگاه پیدا کرده است.

در کتاب تازه‏های آمار زمستان 77 که توسط مرکز آمار ایران منتشر شده است آمده است: جمع کل تخت‏های بیمارستانی در سراسر کشور 96148 تخته می‏باشد و در سه ستون تقسیم‏بندی شده است.

در ستون اول آمار تخت‏های بیمارستان‏های وابسته به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به تعداد 70158 و در ستون دوم تخت‏های بیمارستان‏های خصوصی به تعداد 9576 و در ستون سوم تخت‏های سایر مراکز به تعداد 16414 قید شده است.

در هامش همین صفحه در توضیح »سایر« آمده است: شامل انجمن خیریه، تأمین اجتماعی، اوقاف و غیره، علت خوشحالی ما این است که در کتاب آمار سال 75 مرکز آمار ایران که تخت‏های بیمارستانی کشور باز هم در سه ستون تقسیم‏بندی شده بود، در توضیح کلمه »سایر« آمده بود: تأمین اجتماعی اوقاف و غیره و نامی از خیریه‏ها وجود نداشت.

در حال حاضر یازده هزار تخت بیمارستانی متعلق به خیریه‏ها در سراسر کشور وجود دارد در حالیکه در آمار سال 65 تعداد این تختها فقط دو هزار عدد بوده است. یعنی بیش از 400% رشد نموده است

و این نشاندهنده رشد سریع و قابل توجه خیریه‏ها در مقایسه با سایر تخت‏های بیمارستانی و بخصوص بخش دولتی که در سال 65 حدود شصت هزار بوده است و در حال حاضر به 70158 رسیده است که رشدی معادل 12% داشته است.

این تحول و رشد در خیریه‏ها در شرایطی است که بسیاری از مقررات دست و پاگیر هنوز وجود دارد و قوانین تسهیل کننده و راهگشای کار خیر برای افراد نیکوکار تدوین نشده است که اگر چنین اتفاق بیفتد و برخی از قوانین مورد اجرا در بعضی از کشورها نظیر معافیت از مالیات به میزان سرمایه گذاری در کارهای خیر را می‏داشتیم،

شکوفایی خیریه‏ها در کشورمان زیباترین جلوه مشارکت مردمی را به جهانیان عرضه می‏کرد و اعتماد مردم به مسؤولان و همکاری آنان در حل معضلات اجتماعی و اقتصادی چند برابر می‏شد و از آنجائیکه یکی از شاخص‏های مهم رشد جوامع بشری از دیدگاه سازمان جهانی بهداشت رشد تشکل‏های مردمی (غیردولتی) (NGO= Non Government Organisation) می‏باشد، رشد جامعه‏ی ما دیده جهانیان را خیره می‏کرد.

حال مراکز درمانی در سه بخش دولتی، خصوصی و خیریه را در ابعاد مختلف، بررسی می‏کنیم:
1. انگیزه: در بخش دولتی برنامه‏ریزی کلان توسط وزارتخانه و به میزان بودجه مصوب و تا حدود زیادی براساس نیازهای مناطق صورت می‏گیرد. بی‏تردید نقش نمایندگان مجلس و تأثیرگذاری آنان در تعیین اولویتها بر کسی پوشیده نیست چه در جهت کسب حمایت منتخبین خود سعی می‏کنند

امکانات دولتی را به منطقه خود گسیل دهند. در بخش خصوصی سرمایه گذاران و وام‏های بانک‏ها نقش ایفا می‏کنند. در حالیکه در بخش خیریه انگیزه کمک به همنوعان و کسب رضای حق تعالی و تقرب به اهل بیت علیهم‏السلام و در یک کلام تجلی روح همکاری و کمک به نیازمندان که در فطرت انسانها نهادینه شده است

و از فطرت الهی سرچشمه می‏گیرد عامل اصلی می‏باشد. در بسیاری از خیریه‏های بهداشتی - درمانی کشور شاهد شاخه‏های مختلف خیر در کنار مراکز درمانی شامل صندوق قرض‏الحسنه، حمایت از ایتام، کمک به ازدواج، پوشش مالی نیازمندان و غیره وجود دارد که در هر شهری از شهرهای کشورمان نمونه‏های زیادی از این مجموعه‏ها بچشم می‏خورد.


2. میزان خدمات: این امر در بخش دولتی همیشه به میزان بودجه مصوب و امکانات تعبیه شده می‏باشد و در صورت عدم جایگزینی امکانات مستهلک چه بسا ممکن است شاهد کاهش خدمات نیز باشیم.

در بخش خصوصی میزان خدمات به میزان سرمایه مرکز از یک سو و دریافتی از مراجعان از سوی دیگر بستگی دارد.

در حالیکه در بخش خیریه بعلت استقبال نیکوکاران و همکاری همه جانبه آنان خدمات محدودیت ندارد و همیشه روزافزون است. مراکزی که به عنوان یک درمانگاه خیریه کارش را شروع کرده بود پس از زمان کوتاهی به عنوان یک بیمارستان مجهز تخصصی در خدمت مردم قرار می‏گیرد.

3. نحوه‏ی خدمات: در مراکز دولتی احساس غالب پرسنل این است که در مقابل حقوق دریافتی موظف به ارایه یک سری خدمات هستند و از بعد مدیریتی در مراکزی که خاص بیمه شدگان می‏باشد حالتی دارد که خود را موظف به ارایه خدمات در مقابل قراردادهای منعقده می‏بینند.

در بیمارستان‏های آموزشی علیرغم اینکه اکثر خدمات درمانی کشور را به دوش دارند و پیچیده‏ترین درمانها در آنها صورت می‏گیرد ولی به علت غالب بودن طبع آموزش بیمار ابتدا در اختیار دانشجو و رزیدنت است

تا پس از معاینه‏های پی در پی دانش پژوهان، متخصصان مربوطه حضور پیدا کرده دستور نهایی را برای درمان می‏دهند این برهه زمانی گاه به ساعتها می‏انجامد، در حالیکه در بخش خصوصی بیمار مستقیما توسط پزشک معالج ویزیت و درمان می‏شود. اما برخورداری از این نعمت برای هر کس میسر نمی‏باشد مگر اینکه توان پرداخت هزینه‏های کلان آن را داشته باشد.

در مراکز خیریه خدمات درمانی و تشخیصی به قیمت بسیار ارزان ارایه می‏شود که با توجه به بخشنامه‏های وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی حداکثر به قیمت خدمات دولتی بوده و علیرغم امکانات و کیفیت بسیار خوب در اکثر مراکز خیریه، آنچه که دیده می‏شود تعرفه اکثرا نصف دولتی و یا کمتر از آن است و برای افراد کم بضاعت و بی‏بضاعت تا حد رایگان تقلیل می‏یابد.

4. رشد مراکز درمانی: با توجه به آمار ارایه شده در مطلع این مقاله رشد خیریه‏ها در طول زمان 1365 تا 1377 به میزان بیش از 400% در مقایسه با بخش دولتی که حدود 12% بوده و یا بخش خصوصی که کمتر از بخش دولتی می‏باشد .

نشاندهنده این واقعیت است که افراد خیر علیرغم همه تنگناهای اقتصادی حاضرند بدون هیچ چشم داشتی جز رضای خالق منان سرمایه‏های عظیم خود را در جهت رشد و شکوفایی خیریه‏ها بکار بگیرند تا ضمن کمک به مردم بار سنگینی از دوش دولت بردارند.

5. بارمالی: مؤسسات دولتی کاملا با بودجه دولتی تأسیس و تجهیز می‏شوند و در بسیاری از موارد بخش‏های دولتی با کمک افراد خیر تأسیس، تکمیل و یا تجهیز می‏گردند.

معمولا تأمین بودجه مراکز درمانی دولتی منوط به درآمد دولت بوده که با توجه به نوسانات بودجه بسیاری از برنامه‏های درمانی تحت تأثیر آن قرار گرفته و در زمان مقرر عملی نمی‏گردند و با تأخیرهای ممتد تحقق می‏یابند در بخش خصوصی علاوه بر سرمایه‏های مؤسسان از وام‏های بانکی استفاده می‏شود در حالیکه در خیریه‏ها بار مالی برای دولت در حد صفر می‏ باشد.

6. تأثیرگذاری فرهنگی: معمولا برخورد افراد شاغل با مراجعان و بیماران می‏تواند در اثرگذاری فرهنگی نقش ویژه‏ای داشته باشد. در نظام جمهوری اسلامی پرورش روح خداشناسی و عواطف انسانی و کمک به همنوعان می‏بایست جزو اهداف هر نوع خدمات باشد.

این حالت در بخش‏های درمانی دولتی زیاد محسوس نیست مگر اینکه افراد با انگیزه ‏های شخصی و اعتقادی از خود ابراز نمایند که معمولا بسیار کم است.

در بخش خصوصی اثر فرهنگی معمولا وجود ندارد و حتی ممکن است در برخی مراکز اثرات منفی دیده شود در حالی که در مراکز درمانی خیریه با توجه به انگیزه‏های موجود در مؤسسان و کارکنان آن که علاوه بر ارایه‏ ی خدمات درمانی معمولا بخشهایی همچون قرض‏ الحسنه، کمک به ایتام و افراد بی‏سرپرست و فعالیت‏های فرهنگی - مذهبی دیگر نیز دیده می‏شود، اثرات بسیار مطلوب فرهنگی بر مراجعان می‏گذارد چه بسا در صورت رشد و شکوفایی خیریه‏ها امکان ریشه‏کن نمودن بسیاری از معضلات جامعه همچون اعتیاد و بیکاری میسر خواهد بود.

7. درصد اشغال تخت: براساس آمار رسمی موجود متوسط میزان اشغال تخت در بیمارستان‏های دولتی کشور حدود 55% است این رقم در بخش خصوصی حدود 70% و در خیریه‏ها نزدیک 100% می ‏باشد.

با توجه به این حقیقت جا دارد به جایگاه خیریه‏ها بطور اعم و بهداشتی - درمانی بطور اخص توجه نمود و راه‏های گسترش هر چه بیشتر آنها و دسترسی افراد خیر به اهداف نیک خود از یک سو و دسترسی مردم به این خدمات شایسته و ارزان از سوی دیگر فراهم شود.

برای تحقق این هدف لزوم تشکیل سازمان و یا بنیاد خیریه‏های بهداشتی - درمانی بعنوان یکی از شاخه‏های مدیریتی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ضروری به نظر می‏رسد

تا دفاتر خیریه‏های بهداشتی - درمانی در سراسر استان‏ها همانند تهران راه‏اندازی گردند و ارتباط تنگاتنگ این مدیریت و دفاتر با سازمان اوقاف و امور خیریه و ادارات تابعه آن در استان‏ها هدایت و تسهیل کننده‏ی کار افراد خیر و نیکوکار در این زمینه‏ها گردند.

در قطعنامه‏ی همایش خیریه‏های بهداشتی و درمانی سراسر کشور که در خردادماه سال 77 در مشهد مقدس و همچنین در قطعنامه سومین همایش در شهر شیراز نیز از مقام محترم وزات بهداشت، درمان و آموزش پزشکی درخواست شده بود.

در جهت تحقق ماده‏ی 10 قانون تشکیل وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مصوب سال 65 مبنی بر تشکیل سازمان و یا بنیاد خیریه در آن وزارتخانه جامه‏ی عمل بپوشانند.

علیرغم تلاش چشمگیر وزارتخانه در حل معضلات خیریه‏ها با دستورالعمل‏های مقطعی معاونت محترم درمان و دارو، بعلت نبودن اعتقاد و انگیزه کافی در برخی مدیران رده‏ای پائین‏تر متأسفانه اثر آنچنانی نداشته است.

در همایش خرداد ماه 79 در شهر کرمان باز هم این خواسته تکرار شده است که امیدوارم با توجه به حضور مقام محترم وزارت و ایراد سخنرانی، شاهد رشد خیریه‏ها از خلال مقالات و آمار ارایه شده، این بار شاهد تحقق این خواسته باشیم«.

آیت الله عمید زنجانی
»بررسی مسؤولیت‏های دولت در زمینه‏ی مسایلی که امروز مراکز خیریه کشور درگیر آن هستند و نقد عملکرد مسؤولان و سازمان‏های دولتی که به نحوی با این مراکز در ارتباط هستند،

هر چند می‏تواند در یافتن راه حل‏های مشکلات، مفید و راهگشا باشد، لکن ما همه می‏دانیم که نه تنها امکانات دولتی محدود است، بلکه کثرت و سنگینی مسایل و وظایف مراکز دولتی مربوطه ما را بر آن می‏دارد به جای انتظار دریافت امکانات و مساعدت‏های دولتی باید در اندیشه رفع مشکلات دولتی و بر دوش گرفتن برخی از آنها باشیم.

مسؤولیت دولت در شرایط غیرفعال بودن مراکز خیریه، خود بحث سیاسی و حقوقی مفصلی را می‏طلبد که مجالی در این فرصت به پرداختن آن نیست. همچنین پرداختن به »انتقاد از خود« و بررسی نقطه ضعف‏های متعددی که مراکز خیریه با آنها دست به گریبان می‏باشند و همین نقطه ضعف‏ها موجب بروز بخش قابل توجهی از مشکلات نیز محسوب می‏شود،

هر چند راه‏حلی برای از میان بردن موانع و مشکلات می‏باشد، لکن در بررسی نهایی به این نتیجه می‏رسیم که در پایان این راه هم - اگر پیموده شود - باز مراکز خیریه‏های بهداشتی و درمانی با مشکلات عدیده‏یی مواجه هستند.

در این میان توسعه مراکز خیریه بطور منطبق با مقررات و همسو با ضوابط ضروری خود بتدریج در حل بخشی از مشکلات مؤثر خواهد بود، زیرا مشکلات مراکز خیریه بهداشتی و درمانی را به سه دسته می‏توان تقسیم نمود:

الف. کمبود وسایل و تجهیزات که بالاخره به کمبود امکانات مادی و سرمایه‏های زیربنایی مراکز خیریه باز می‏گردد، بدیهی است با توسعه‏ی مراکز خیریه، بویژه توسعه به مفهوم کیفی بتدریج می‏توان از این مشکل گذشت.

ب. موانع و مشکلاتی که با اعمال ضوابط و مقررات دولتی در انجام وظایف مراکز خیریه توسط مسؤولان دولتی بر سر راه فعالیت‏های این مراکز به وجود می‏آید که گاه از آنها به مقررات دست و پاگیر تعبیر می‏شود.

راه‏حل این نوع مشکلات، شکستن ضوابط و زیرپا گذاردن مقررات نیست، زیرا گاه این ضوابط در راستای بهینه‏سازی اهداف و فعالیت‏های خیریه‏ها می‏باشد. راه‏حل صحیح آن است که با مطالعه ‏ی دقیق و کارشناسی حساب شده، ضوابط و مقررات تعدیل شود .

و بدینوسیله هم فعالیت‏های مراکز خیریه منطبق با ضوابط اسلامی و موازین علمی باشد و هم از دست و پاگیری این مقررات کاسته شود. بی‏گمان مقررات حاکم باید متناسب با شرایط و امکانات موجود باشد و همه‏ی استانداردها با پیشرفت‏های علمی شکسته و با روی کار آمدن تکنولوژی جدید، همه‏ی تازه‏ها کهنه و غیراستاندارد تلقی می‏شود.

ج. نارضایتی مردم از مراکز خیریه که بخاطر برداشت عمومی از مفهوم خیریه بر این مراکز سایه افکنده و یک مشکل دو لبه به وجود آورده، در تحلیل نهایی به یکی از دو نوع مشکل الف و ب باز می‏گردد و شاید توسعه‏ی مراکز خیریه به نوعی در حل این نوع مشکلات مفید و مؤثر باشد.

برای توسعه‏ی مراکز خیریه که به نوعی نمایانگر نهادهای مردمی و نمادی از مشارکت و خصیصه‏ی جامعه‏ی دینی می‏باشد، ناگزیریم از نهادهای موجود در فرهنگ دینی خود استفاده نماییم، شاید شیعه در این فرهنگ پیشگامترین مذاهب باشد، زیرا ریشه‏های عمیق این توسعه را در تعالیم اهل بیت (ع) می‏توانیم مشاهده نماییم.

امام علی (ع) نخستین بنیانگذار وقف و صدقات در تاریخ اسلام است و درآمدهای امام از این رهگذر بطوری که برخی از مورخان ذکر کرده‏اند، اعجاب انگیز است.

توسعه‏ی نهاد وقف، سرمایه‏های عمومی را در جامعه توسعه و نقاط کور جامعه و بحران‏های اقتصادی و فرهنگی را می‏پوشاند، لکن مشروط بر آنکه از گذر و تنگنای برآمده از گذشته تلخ وقف بگذریم و پیرایه‏های منفی آن را بزداییم.

یکی از راهکارهای این گذر، نهادینه کردن وقف در بطن تعاون امکانپذیر است. آنچه که امروز از شکل و محتوای تعاون داریم در حقیقت نوعی شرکت سهامی با کاهش سود است،

در حالی که تعاون براساس وقف می‏تواند فک سرمایه و موجب کاهش تورم و انحصار و تملک اختصاصی و توسعه‏ی منافع حاصل از آن باشد و سرمایه‏ها را به جای آنکه در خدمت اشخاص و مالکان باشد در خدمت جامعه قرار دهد.

همچنین توسعه‏ی مراکز خیریه که خود راه‏حلی برای رفع مشکلات آنها می‏باشد، می‏تواند از طریق حبس مال انجام گیرد. گاه حبس مال مفیدتر و سازنده‏تر از وقف می‏باشد و می‏توان جایگاه این دو را به تفاوت صدقه و قرض‏الحسنه تشبیه نمود.

که طبق روایات متعدد اجر قرض‏الحسنه هجده برابر صدقه است، زیرا قرض‏الحسنه ضمن اینکه راه‏حلی برای مشکلات مادی دیگران محسوب می‏شود، در نهایت به مالک آن باز می‏گردد. حبس نیز برای مدت معینی در خدمت جامعه و رفع مشکلات عمومی به کار می‏رود و سرانجام پس از انقضای مدت معین به مالکیت شخص باز می‏گردد.

توجه به روش‏های توصیه شده در نصوص اسلامی ما را به توسعه مراکز خیریه فرا می‏خواند، در تصدی مسایل عمومی شرط اصلحیت در تعالیم اسلامی به چشم می‏خورد، در حالی که در تصدی امور خیریه چنین شرطی به چشم نمی‏خورد.

امام علی (ع) فرموده‏اند: »لا یقولن احدکم ان غیری اولی بفعل الخیر منی« این سخن که در کلمات قصار نهج‏البلاغه آمده بدان معنی است که در انجام خیر نباید در انتظار افراد اصلح و اولی بود و همچنین مفاد آیه شریفه (تعاونوا علی البر والتقوی) بدان معنا است که بسیاری از امور خیریه در قلمرو مستحبات قرار دارد،

لکن هنگامی که گامی برای شروع این امر برداشته می‏شود، دیگر این اعمال برای دیگران که تمکن مشارکت دارند، دیگر مستحب محسوب نخواهد بود و طبق امر صریح در آیه، مشارکت در اعمال خیری که توسط دیگران آغاز شده واجب خواهد بود.

ما در این مقال درصدد کوچک‏نمایی مشکلات مراکز خیریه نیستیم و راه‏حل‏های دیگر را نیز نمی‏توان نفی کرد و یا به آنها بهای کمتر داد، بلکه به نظر می‏رسید اتخاذ راه‏حل مثبت بهتر از درگیر شدن با راه‏حل‏هایی است که مشکلات ناشی از آنها کمتر از خود مشکلاتی نیست که در صدد راه یافتن به حل آنها هستیم.

توسعه‏ی مراکز خیریه به عنوان راه‏حل مؤثر برای حل مشکلات و موانع خیریه‏ها را با ذکر حدیثی از پیامبر اسلام (ص) پایان می‏برم: »لا تزال امتی بخیر ما اذا قالت صدقت و اذا حکمت عدلت و اذا استرحمت رحمت« مادام که امت اسلام بر سه مهم پایبند است،

همواره با خیر و نیکبختی قرین است، آنگاه که لب به سخن می‏گشایند صادقانه بگویند و هنگامی که به قضاوت می‏نشینند به عدالت رفتار نمایند و اگر از آنها رحمت خواسته شود به بذل آن بشتابند«.

دکتر مجتبی سالاری‏فر، قائم مقام معاون درمان و مدیر کل خدمات اورژانس کشور نگاهی به گذشته وقف و امور خیریه در کشور ما حکایت از توجه واقفان و افراد نیکوکار به نکات زیر دارد:

1. همواره نیاز جامعه را در نظر داشته‏اند و سعی بر پوشاندن نقاط ضعف و حل مشکلات و چالش‏های زمان خود داشته‏اند در این زمینه گاهی بیمارستان و درمانگاه و گاهی مرکز آموزشی ساخته‏اند. زمانی به بیماران روانی توجه داشته‏اند.

مقطعی از زمان کمک به زنان شیرده، معالجه بیماران فقیر، معالجه زایران عتبات و وقف سیل‏زدگان و زلزله‏زدگان را مدنظر قرار داده‏اند بنابراین در وقف و کارهای نیک باید به نیازهای زمان توجه داشت.

2. سرمایه‏گذاری برای تأسیس بنیادهای نیکوکاری، ساخت بیمارستان‏ها و مراکز درمانی و... یکی از مظاهر وقف است. در این حالت واقف برای ساخت و تجهیز مراکز سرمایه‏گذاری نموده و آن را تحویل دستگاه‏های دولتی جهت اداره می‏دهد. در حال حاضر با توجه به هزینه‏های جاری بسیار بالای مراکز درمانی این امر به تنهایی نمی‏تواند کافی باشد.

3. در این حالت علاوه بر سرمایه‏گذاری، واقف، درآمد مستمری را برای اداره‏ی جاری مراکز در نظر می‏گیرد و اداره‏ی مستمر آن را تضمین می‏نماید. بسیاری از بیمارستان‏های وقفی در گذشته در کشور ما دارای موقوفات جهت اداره‏ی آن بوده‏اند.


4. در مورد مراکز درمانی، رایگان بودن خدمات جهت افراد بی‏بضاعت یکی از ویژگی‏های اصلی اینگونه مراکز است با توجه به آنچه بعنوان ویژگی‏های وقف در گذشته تاریخی مشاهده می‏نماییم وارد بحث اصلی خود که سرمایه‏گذاری وقف در موارد اورژانسی می‏باشد، می‏شوم.

بیماری‏های اورژانس به مواردی گفته می‏شود که در صورت عدم ارایه اقدام به موقع امدادی و درمانی جان بیمار در معرض خطر است و یا عوارض جسمی و روحی غیرقابل جبران بر جای خواهد ماند.

موارد اورژانس ممکن است برای هر فرد (صرفنظر از موقعیت اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و...)، در هر زمان و در هر مکان و حالت اتفاق بیافتد.

خدمات اورژانس باید به هنگام، دقیق و علمی و مؤثر باشد. در صورتیکه این خدمات دیر ارایه شود سودی نخواهد داشت و در صورتیکه علمی و مؤثر نباشد ممکن است عوارض بیشتری برای بیمار داشته باشد با توجه به اهمیت اورژانس در دنیا یک سیستم خدمات پزشکی جهت موارد اورژانس سازماندهی شده است که به آن سیستم خدمات پزشکی اورژانس (EMS) گفته می‏شود.

این سیستم دارای اجزاء و مراحل مختلفی است که به اختصار شرح داده می‏شود. وقتی یک بیمار یا مصدوم دچار عارضه‏ای می‏شود با تعریفی که از اورژانس ارایه شد در هر زمان، مکان و موقعیتی ممکن است اتفاق افتد، بنابراین اولین مرحله نحوه‏ی برخورد اطرافیان با چنین صحنه‏ای است که به آموزش همگانی و اطلاع‏رسانی بستگی دارد.

آیا افراد جامعه از نحوه‏ی احیاء و اقدامات اولیه امدادی آگاهی دارند؟ آیا روش اطلاع‏رسانی به سیستم‏های امدادی را می‏دانند؟

مرحله‏ی بعد وجود سیستم آمبولانس و اورژانس پیش بیمارستانی است که پس از اطلاع از وضعیت بیمار به کمک وی بشتابد، این سیستم نیاز به آمبولانس، تجهیزات و نیروی انسانی کارآمد و ماهر دارد.
مرحله‏ی سوم اورژانس بیمارستان‏ها می‏باشد که آن هم نیازمند نیروی انسانی، تجهیزات و روش مدیریتی مناسب است. مرحله‏ی چهارم بخش‏های ویژه ICU و CCU بیمارستان‏ها می‏باشد.

از مرحله‏ی چهارم به بعد اقدامات درمانی و توانبخشی در بیمارستان‏ها را شامل می‏شود. در کشور ما مراحل اولیه خدمات اورژانس مورد بی‏توجهی قرار گرفته است و در حال حاضر نیازهای ما در امر اورژانس پیش بیمارستانی - اورژانس بیمارستان‏ها و بخش‏های ویژه (ICU و CCU) بسیار چشمگیر می‏باشد

کمک به امر اورژانس عمل به آیه‏ی شریفه‏ی »من احیاها فکانما احیا الناس جمیعا« می‏باشد چرا که مصداق بارز احیاء نفوس در خدمات اورژانس تجلی می‏یابد. بنابراین موارد اورژانس بعنوان یکی از نقص‏های سیستم بهداشتی - درمانی باید مورد توجه وقف قرار گیرد. من امیدوارم سال آینده بتوان در چنین نشستی گزارشی از عملکرد وقف و امور خیریه در امر اورژانس ارایه داد.

اما چه می‏توان کرد؟
 

طبق برآورد انجام شده در اورژانس کشور برای پنجساله آینده (طبق برنامه‏ی پنجساله سوم) در کشور به بیش از 500 پایگاه اورژانسی نیاز داریم. اعتبارات در نظر گرفته شده پاسخگوی کمتر از نیمی از نیازها می‏باشد. بنابراین حداقل 250 پایگاه اورژانس را باید از محل کمک‏های مردمی و خیریه تأمین کرد. ساخت پایگاه اورژانس یکی از کارهایی است که باید مورد اهتمام قرار گیرد.

طبق برآورد برنامه‏ی پنجساله، نیاز کشور به آمبولانس 1000 دستگاه می‏باشد و اهداء آمبولانس نیز از نیازهای اورژانسی می‏باشد.

اما مهمتر از تأسیس پایگاه و اهداء آمبولانس تأسیس و اداره‏ی جاری مراکز اورژانسی می‏باشد. در این زمینه اورژانس کشور این آمادگی را دارد که افراد نیکوکار ضمن سرمایه ‏گذاری و تأسیس پایگاه اورژانس اداره‏ی مستمر آن را از طریق موقوفات تضمین نمایند.

و بتوانند به این کار استمرار بخشند. بطور مثال مراکز خیریه می‏توانند اورژانس یک منطقه شهری و جاده‏ای را بعهده گرفته و تحت مدیریت کلی اورژانس کشور به ارایه خدمات بپردازند.


... بنیاد امور بیماری‏های خاص در سه محور فعالیت دارد: آموزش، پیشگیری و توسعه‏ی مراکز ارایه‏ی بیماری‏های خاص.

در امر آموزش، بنیاد امکانات وسیعی را با استفاده از اساتید دانشگاه و آخرین پدیده‏های علمی بکار گرفته و مطالبی را برای بیماران، خانواده‏ی آنان، گروه پزشکی و آحاد جامعه بصورت فیلم، پوستر، مجله، نشریه، جزوه و کتاب تهیه و انتشار می‏دهد و ثمرات زیادی از این اقدام بدست آمده است.

محور دوم فعالیت پیشگیری است، وقتی بیمار آموزش‏های لازم را بگیرد، بطور طبیعی از برنامه‏های پیشگیری استقبال می‏کند، بنیاد امور بیماری‏های خاص طرح غربالگری دانش‏آموزان را مطرح کرد که در چند سال گذشته بصورت مقطعی در وزارت بهداشت اجرا شد و اخیرا مثل اینکه وزارت بهداشت مجددا مصمم به اجرای این طرح در دبیرستانها می‏باشد که بنیاد از آن استقبال خواهد کرد.

و به هر میزان که وزارت بهداشت آمادگی داشته باشد بنیاد همکاری خواهد نمود. کار دیگری که برای پیشگیری انجام شده پیشنهاد آزمایش قبل از ازدواج است که خوشبختانه جای خود را در جامعه پیدا کرد،

واحدهای مشاوره‏ای در وزارت بهداشت و دانشگاه‏های علوم پزشکی بهداشت و دانشگاه‏های علوم پزشکی و خیریه‏ها می‏توانند با تقویت این مراکز و پیگیری امور زوجهایی که هر دو ژن معیوب تالاسمی را دارند از تولد نوزاد تالاسمی ماژور جلوگیری بعمل آورند.

در مورد هموفیلی کار به این سادگی نیست، اما مشاوره نقش مهمی در راهنمایی زوجین و جوانان آماده ازدواج دارد.

در زمینه‏ ی توسعه‏ ی مراکز بیماری‏های خاص بنیاد اعتقاد دارد بیماران خاص در هر کجا که هستند حق دارند با مراجعه به نزدیکترین مرکز خدمات پزشکی، اطلاعات لازم را دریافت نمایند. بنیاد آمادگی دارد در هر کجا که وزارت بهداشت مجوز توسعه و احداث مرکز بیماری‏های خاص را می‏دهد، امکانات و تجهیزات مورد نیاز را تأمین نماید

و در این چند سال با همکاری وزارت بهداشت تاکنون ده‏ها مرکز بیماری‏های خاص تالاسمی، هموفیلی، کلیوی، دیابت و شیمی درمانی راه‏اندازی شده است. امروز در کرمان شاهد راه‏اندازی یک مرکز دیالیز در یک مجموعه‏ی خدمات پزشکی به نام ثامن‏الحجج (ع) بودیم

که نیکوکاری به نام حاج آقا شمس‏نیا با جلب همکاری و مساعدت نیکوکاران منطقه‏ی مرکز ارایه‏ی خدمات به بیماران خاص را بصورت آبرومند ایجاد نموده است که بنیاد در تجهیز آن مساعدت لازم بعمل آورده است.

من در پایان عرایضم سه پیشنهاد دارم:

یکی اینکه سازمان اوقاف بودجه‏ی مخصوص درمان بیماران بی‏بضاعت و بودجه‏ی مخصوص کمک معیشتی خانواده‏های کم بضاعت را با هماهنگی با وزارت بهداشت و بنیاد صرف درمان بیماران خاص بی‏بضاعت نماید.

دوم اینکه نیکوکارانی که مایل به احداث مرکز بیماری‏های خاص در هر نقطه‏ای از کشور می‏باشند

و یا هر بودجه‏ ای را برای هر کار بهداشتی و درمانی می ‏خواهند صرف کنند با بنیاد مشاوره نمایند، بنیاد این آمادگی را دارد که اطلاعات دقیق نیازها را در اختیار علاقمندان قرار دهد، باشد که از این راه بودجه‏ ها هرز نرود و استفاده ‏ی بهینه از آنها بشود،

سوم اینکه برای اشتغال بیماران خاص کاری مشابه سازمان بیمه انجام گیرد، آن سازمان، مرکزی در تهران، مشهد و یزد دائر نموده و آموزش‏های فنی حرفه‏ای به بیماران خاص و معلولین جسمی می‏دهد،

سازمان آموزش‏های حرفه‏ای و وزارت کار آن را پذیرفته و پروانه اشتغال می‏دهند و نمونه‏ی آن کارگاه‏های خوداشتغالی در ضلع شمالی پارک لاله تهران است و این یکی از مهمترین خدماتی است که می‏توان برای بیماران خاص انجام داد.
 

تجلیل از واقفان نمونه‏ ی کشور

در حاشیه‏ی برگزاری همایش وقف و امور خیریه از واقفان، متولیان و مؤسسات خیریه‏ی نمونه‏ی کشور تجلیل بعمل آمد. گفتنی است که در سال گذشته طبق آمار سازمان اوقاف و امور خیریه 146 مورد وقف جدید از سوی مردم فداکار کشورمان صورت گرفته است و از میان آنها 14 نفر به قید قرعه انتخاب شدند تا به هزینه‏ی سازمان اوقاف به سفر عمره‏ی مفرده مشرف شوند. اسامی آنان عبارت است از:

1. آقای حاج حسین داودی از استان آذربایجان شرقی.
2. سرکار خانم صدیقه ماهوری از استان آذربایجان شرقی.
3. سرکار خانم خاتون میرزایی از استان اصفهان.
4. آقای حاج یدالله بهرامی از استان اصفهان.
5. سرکار خانم عذرا کاظم‏صنایع از استان تهران.
6. آقای ابوالفضل شاه‏جعفری از استان تهران.
7. آقای اسماعیل فشمی از استان تهران.
8. آقای ابراهیم صادقی از استان سیستان و بلوچستان.
9. آقای سیدنورالدین مجتهدزاده از استان خوزستان.
10. آقای احمد داورزنی از استان خراسان.
11. آقای محمد فضیلت از استان کرمان.
12. سرکار خانم فاطمه خزایی از استان همدان.
13. آقای حسن بهاری از استان یزد.
14. آقای میرزا محمد امینیان ندوشن از استان یزد.

همچنین در این مراسم به 11 نفر از متولیان، اعضای هیأت امنای موقوفات، مدرسه‏سازان و نمایندگان مؤسسات خیریه بهداشتی - درمانی و غیردرمانی به شرح ذیل لوح تقدیر اعطا شد که به سفر حج عمره نیز مشرف خواهند شد:

1. آقای غلامرضا مردانی، واقف محترم 10 مدرسه.
2. نماینده‏ی مؤسسه‏ی خیریه شهدای کربلا از شیراز.
3. نماینده‏ی مؤسسه‏ی خیریه‏ی حضرت امیرالمؤمنین (ع) از کرمانشاه.
4. نماینده‏ی درمانگاه خیریه‏ی امام حسن مجتبی (ع) از تهران.
5. نماینده‏ی بیمارستان خیریه‏ی موسی ابن‏جعفر (ع) از مشهد.
6. نماینده‏ی درمانگاه خیریه‏ی شهدای مسجد جامع ضرابخانه از تهران.
7. آقای محمدرسول خراسانی متولی موقوفه‏ی مرحوم محمدعلی از استان گلستان.
8. آقای سید عبدالکریم کازرونی متولی موقوفه‏ی ثلث مرحوم حاج سید محمدرضا کازرونی از استان بوشهر.
9. آیت الله مروج متولی موقوفه‏ی حوائجی از استان اردبیل.
10. نماینده‏ی هیأت امنای امامزاده زید ابن‏علی (ع) از استان لرستان.
11. نماینده‏ی هیأت امنای امامزاده سید ابراهیم (ع) از استان زنجان.

قابل ذکر است در این مراسم علاوه بر موارد فوق از آقایان محمدباقر دانش‏نیا (واقف 4 باب مدرسه (، علی‏اکبر حاج بابا (واقف 7 باب مدرسه)، حسنعلی علیپور (واقف 50 باب مدرسه) و حاجیه خانم زمانی (واقف 4 باب مدرسه) تجلیل به عمل آمد.

همچنین از 30 مؤسسه‏ی خیریه بهداشتی و درمانی به سبب خدمات گسترده به شرح زیر تکریم و تجلیل شد و لوح تقدیر توسط حجت‏الاسلام والمسلمین سید مهدی امام‏جمارانی و حجت‏الاسلام والمسلمین محمدعلی نظام‏زاده به آنان تقدیم گردید:

1. آقای حاج عباس جابرانصاری، بانی و مؤسس بیمارستان خیریه الغدیر در تهران.
2. آقای حاج علی شمسی‏نیا، نماینده‏ی مرکز خیریه‏ی بیماری‏های خاص در کرمان.
3. دکتر منوچهر ارجمند، بانی و مؤسس بیمارستان خیریه‏ی ارجمند در کرمان.
4. آقای حاج ماشاءالله دانشی، بانی بیمارستان خیریه‏ی قلب و عروق حضرت جوادالائمه در مشهد.
5. هیأت امنای بیمارستان خیریه‏ی حضرت آیت الله العظمی گلپایگانی (ره) در قم.
6. آقای عطا احمدی، بانی تعدادی از مراکز فرهنگی و بهداشتی در کرمان.
7. هیأت امنای بیمارستان خیریه امام زمان (عج) در مشهد.
8. هیأت امنای بیمارستان و درمانگاه خیریه‏ی شهدای لرزاده در تهران.
9. هیأت امنای درمانگاه خیریه‏ی حضرت سیدالشهدا (ع) در تهران.
10. هیأت امنای انجمن حمایت از جذامیان کشور.
11. هیأت امنای بیمارستان خیریه‏ی سوم شعبان در تهران.
12. هیأت امنای درمانگاه خیریه‏ی حضرت علی (ع) در تهران.
13. هیأت امنای مؤسسه‏ی درمانی حضرت جوادالائمه (ع) در کرمان.
14. هیأت امنای بیمارستان خیریه‏ی پیامبران در تهران.
15. هیأت امنای بیمارستان خیریه‏ی گودرزی در یزد.
16. هیأت امنای بیمارستان خیریه‏ی امام حسن عسگری (ع) در تهران.
17. هیأت امنای مرکز درمانی خیریه‏ی مهدیه در همدان.
18. هیأت امنای مرکز درمانی خیریه‏ی مهدیه در کرمانشاه.
19. هیأت امنای دارالشفا خیریه‏ی آل محمد (ص) در قم.
20. هیأت امنای درمانگاه خیریه‏ی شهید چمران در تهران.
21. هیأت امنای درمانگاه خیریه حاج عبدالوهاب تهرانی در تهران.
22. هیأت امنای درمانگاه خیریه‏ی حاج والی‏الله در تهران.
23. هیأت امنای درمانگاه خیریه‏ی مکتب الزهرا (ع) در تهران.
24. هیأت امنای بیمارستان خیریه‏ی عسگریه در اصفهان.
25. هیأت امنای مرکز تشخیص خیریه در اصفهان.
26. هیأت امنای درمانگاه خیریه‏ی رئوف در تهران.
27. هیأت امنای درمانگاه خیریه‏ی امام جواد (ع) در تهران.
28. هیأت امنای درمانگاه خیریه‏ی امام سجاد (ع) در تهران.
29. هیأت امنای درمانگاه خیریه‏ی شهید عراقی در تهران.
30. هیأت امنای درمانگاه خیریه‏ی شهید رضایی در تهران.

منبع:
میراث جاویدان
این مقاله در تاریخ 1403/5/20 بروز رسانی شده است